หลวงปู่ทวดหรือหลวงพ่อทวด ในความหมายของชาวไทยท้องถิ่นภาคใต้แถบพื้นที่จังหวัดสงขลา ยะลา ปัตตานี และนราธิวาส หมายถึง “ พระภิกษุที่มรณภาพแล้ว แต่เชื่อว่าดวงวิญญาณยังคงศักดิ์สิทธิ์หรือมีบุญญาธิการสูงคล้ายๆกับเทพหรือเทวดา หลวงพ่อทวดชาวบ้านเชื่อกันว่าเป็นวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ที่คอยปกป้องคุ้มครองผู้ที่เคารพนับถือ แต่ภายหลังคำนี้ได้กลายเป็นคำเรียกชื่อ สมเด็จเจ้าพระโคะ หรือหลวงปู่ทวด วัดช้างให้ที่พุทธศาสนิกชนมักเรียกว่า  หลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืด ”

          ตามตำนานชีวประวัติหลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืดแต่ละสำนวนมักเล่าตรงกันว่า หลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืดมีนามเดิมว่า “ปู” เป็นบุตรของนายหูและนางจัน ชาวเมืองสทิงพระหรือจังหวัดสงขลาในปัจจุบัน มีผู้สันนิษฐานว่าสมัยที่ท่านเกิดน่าจะตรงกับสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนกลาง เล่ากันว่าตอนที่ท่านยังเป็นทารกอยู่นั้น วันหนึ่งมีงูบองหลาหรืองูจงอางมาขดพันรอบเปลของท่านและนำเอาดวงแก้วมาใส่ไว้ในแปลโดยไม่ทำอันตราย ดวงแก้วดังกล่าวปัจจุบันอยู่ที่วัดพะโคะ จังหวัดสงขลา

          เหตุการณ์สำคัญในตำนานชีวประวัติหลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืดนั้น ตำนานกล่าวไว้ว่า ครั้งที่ท่านโดยสารเรือสำเภาเดินทางไปศึกษาพระธรรมที่กรุงศรีอยุธยานั้น เมื่อไปถึงกลางทะเลปรากฏว่าเรือแล่นต่อไปไม่ได้ เจ้าของเรือคิดว่าท่านเป็นกาลกิณี ท่านจึงอธิษฐานว่า"หากแม้ข้านี้สามารถที่จะสืบต่ออายุพุทธศาสนาทำงานให้ศาสนารุ่งเรือง ขอให้น้ำทะเลบริเวณที่เท้าเหยียบลงไปนี้จงกลายเป็นน้ำจืดเถิด"แล้วท่านก็เอาเท้าจุ่มลงทะเล น้ำบริเวณที่ท่านจุ่มเท้าลงไปนั้นก็กลายเป็นน้ำจืด พวกชาวเรือสำเภานั้นจึงได้ตักน้ำขึ้นไว้ใช้ในเรือ 13 โอ่ง มีน้ำใช้ตลอดทางจนถึงอโยธยา และด้วยเหตุการณ์ครั้งนี้จึงได้รับสมญานามว่า"หลวงปู่ทวด เหยียบทะเล      น้ำจืด

          นอกจากนี้การที่ตำนานชีวประวัติของหลวงปู่ทวด ผูกพันกับ “กรอบเวลา” ทางประวัติศาสตร์ ทำให้ตำนาน “สมจริง” มากยิ่งขึ้น กล่าวคือ ตำนานอภินิหารเหยียบน้ำทะเลจืด โดยเฉพาะเมืองสงขลาและเมืองพัทลุง เป็นเมืองท่าที่สำคัญซึ่งปรากฏชื่อในแผนที่เส้นทางเดินเรือโบราณ ดังนั้น การเดินทางโดยสำเภาของภิกษุสามิราม (หลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืด) จากเมืองท่าทางใต้ไปยังกรุงศรีอยุธยาจึงสมจริงด้วยข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์

          ตำนานอภินิหารเหยียบน้ำทะเลจืด การที่ตำนานดังกล่าวแพร่หลายนั้น ในแง่หนึ่งน่าจะมาจากเป็นเรื่องราวอภินิหารที่แปลกและน่าดึงดูดใจ แตกต่างจากตำนานอภินิหารของพระเกจิอาจารย์รูปอื่นๆ การเปลี่ยนน้ำทะเลให้กลายเป็นน้ำจืดนั้น ยังแสดงถึงการที่หลวงปู่ทวดเป็นผู้มีบุญฤทธิ์แก่กล้า จนกระทั่งสามารถควบคุมและเปลี่ยนแปลง อันแสดงถึงภาวะ “ผู้มีอำนาจเหนือธรรมดาโลก” ส่งผลให้ท่านเป็นพระเกจิที่น่าเลื่อมใสศรัทธามากที่สุดองค์หนึ่งในหมู่พุทธศาสนิกชน

          ทัศนคติต่อหลวงปู่ทวดในฐานะ “ผู้ปกป้อง” สันนิษฐานว่าน่าจะมาจากความเลื่อมใสศรัทธาอันแรงกล้าในเรื่องความศักดิ์สิทธิ์ของท่าน โดยเฉพาะในด้านที่เกี่ยวข้องกับการป้องกันอันตรายต่างๆ อันได้แก่ ภัยจากอุบัติเหตุ ศัตรู โรคภัยไข้เจ็บ อันนำไปสู่ตำนานตำนานอันมาจากความเชื่อว่าแม้โลกจะเกิดภัยพิบัติ แต่ความศักด์สิทธิ์ของหลวงปู่ทวด ยังจะสามารถปกป้องคุ้มครองสถานที่ที่เกี่ยวข้องกับท่านให้พ้นอันตรายได้ จึงมีส่วนอย่างยิ่งในการสร้างอารมณ์ความรู้สึกว่าความศรัทธายึดมั่นในบารมีธรรมของหลวงปู่ทวดเป็นทางรอดให้แก่ผู้ศรัทธาได้เสมอ

          ตำนานหลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืดเป็นตำนานแห่ง “อารมณ์ศรัทธา” ที่ชัดเจนเรื่องหนึ่งในความรู้สึกของคนไทย ทั้งนี้เนื่องจากตำนานหลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืดเกิดขึ้นและดำรงอยู่อย่างสัมพันธ์กับอารมณ์ศรัทธาของพุทธศาสนิกชนผู้เคารพนับถือ เห็นได้อย่างชัดเจนว่าเป็นวรรณกรรมประเภทชีวประวัตินักบุญแบบไทย และต่อมาคือในฐานะ “เรื่องจริง” ในความรู้สึกนึกคิดของผู้ศรัทธา ที่มีความสอดคล้องกับข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ รวมถึงบุคคลที่มีตัวตนจริงในเรื่องหลวงปู่ทวดเหยียบน้ำทะเลจืด