อาการไอ เป็นกลไกการตอบสนองของร่างกาย ต่อสิ่งแปลกปลอมที่เข้ามาในระบบทางเดินหายใจการไอจึงเป็นสิ่งที่จำเป็นสำหรับการดำรงชีวิตของมนุษย์แต่ในบางครั้งโรคหรือยาบางอย่างกลับมีผลทำให้เกิดอาการไอมากเกินกว่าปกติซึ่งอาจเพียงทำให้เกิดความรำคาญหากไอไม่รุนแรงและหายได้อย่างรวดเร็วแต่ถ้าไออย่างรุนแรงและยาวนานอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดการบาดเจ็บของระบบทางเดินหายใจและอาจส่งผลถึงกล้ามเนื้อส่วนต่างๆ ของร่างกายที่ต้องใช้ในการไอด้วย ซึ่งวิธีการรักษาอาการไอที่ดีที่สุดคือ การกำจัดที่สาเหตุของอาการไอ เช่น การเลิกสูบบุหรี่การหลีกเลี่ยงสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการแพ้ เป็นต้น

ยาแก้ไอสามารถแบ่งได้เป็นสองกลุ่มใหญ่ด้วยกันได้แก่

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแบบมีเสมหะ ซึ่งอาจแบ่งย่อยออกเป็นสองกลุ่ม ได้แก่ 1)ยาขับเสมหะ (Expectorants) ที่ออกฤทธิ์โดยทำให้ร่างกายสร้างสารน้ำออกมาหล่อเลี้ยงทางเดินหายใจมากขึ้นและ 2) ยาละลายเสมหะ (Mucolytics) ที่ออกฤทธิ์ต่อเสมหะโดยตรงและทำให้เสมหะข้นเหนียวน้อยลงซึ่งยาทั้งสองกลุ่มจะช่วยให้ผู้ป่วยไอและขับเสมหะออกมาได้ง่ายขึ้นมักใช้ในอาการไอที่เกิดจากการติดเชื้อ เช่น หวัด คออักเสบ หลอดลมอักเสบโดยช่วงแรกของการรับประทานยาผู้ป่วยอาจไอถี่ขึ้นแต่จะลดลงเมื่อผู้ป่วยไอและขับเสมหะออกมาได้แล้วตัวยาแก้ไอหลายชนิดผสมอยู่กับยาขยายหลอดลมซึ่งอาจมีผลทำให้ใจสั่นได้หากใช้ยามากเกินไป ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ได้แก่

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแบบมีเสมหะ    

ยาขับเสมหะ  ตัวอย่างชื่อการค้า      Guaifenesin (Glyceryl guaiacolate)           Bronchonyl, Glycolate, Qualiton,Robitussin, Royalin, Salmol Expectorant, Tolbin Expectorant

ยาละลายเสมหะ  ได้แก่

Bromhexine  ตัวอย่างชื่อการค้า      Bisolvon, Bromcolex, Bromoson, Bromso,Bromxine, Cohexine, Disol

Ambroxol   ตัวอย่างชื่อการค้า          Amtuss, Mucolid, Mucosolvan, Simusol, StrepsilChesty Cough

Acetylcysteine  ตัวอย่างชื่อการค้า Acetin, Flemex-AC, Fluimucil, Mucolid-SF, Nac Long, Mysoven

Carbocysteine ตัวอย่างชื่อการค้า Amicof, Carbomed, Carsemex, Elflem, Flemex, Rhinathiol, Siflex                - 

** หมายเหตุ** –ชื่อการค้าของยาหลายชนิด เป็นยาแก้ไอที่ผสมกับตัวยาแก้ไอกลุ่มอื่นยาลดน้ำมูกหรือยาแก้แพ้

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแห้งหรือบางครั้งเรียกยากลุ่มนี้ว่ายากดอาการไอ (Antitussives) ซึ่งเป็นยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาททำให้กลไกตอบสนองของร่างกายต่ออาการไอเกิดขึ้นน้อยลงและช่วยบรรเทาอาการไอยากลุ่มนี้โดยมากใช้สำหรับบรรเทาอาการไอที่เกิดจากการแพ้หรืออาการไออื่นๆที่ไม่มีเสมหะ เพราะหากใช้ในอาการไอแบบมีเสมหะอาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เสมหะที่เหนียวข้นอยู่แล้วถูกขับออกมาจากทางเดินหายใจได้ยากขึ้นจนเกิดอาการระคายเคืองและทำให้อาการไอรุนแรงมากขึ้นกว่าเดิมได้รวมทั้งยาบางตัวอาจทำให้เกิดการเสพติดหรือก่อให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ที่รุนแรงได้ ตัวอย่างยาในกลุ่มนี้ได้แก่

ยาแก้ไอสำหรับอาการไอแห้ง    ตัวอย่างชื่อการค้า

Dextromethorphan ตัวอย่างชื่อการค้า  A-Tussin, Dextroral, Eifcof-G, Icolid, Lohak,Manodextro, Pusiran,        Romilar,    Stripsils Dry Cough, Throatsil Dex,Terco-D

Codeine ตัวอย่างชื่อการค้า Codipront, Codepect, Codesia, Ropect, Terco-C

Levodropropizineตัวอย่างชื่อการค้า  Bronal, Levopront

Butamirate ตัวอย่างชื่อการค้า  Sinecod

**หมายเหตุ** –ชื่อการค้าของยาหลายชนิด เป็นยาแก้ไอที่ผสมกับตัวยาแก้ไอกลุ่มอื่นยาลดน้ำมูกหรือยาแก้แพ้

ในการใช้ยาบรรเทาอาการไอนั้นบางครั้งอาจได้รับยาสูตรที่มีตัวยาแก้ไอหลายชนิดผสมกันหรือบางครั้งอาจได้รับยาแก้ไอเดี่ยวๆ มากกว่าหนึ่งชนิดพร้อมกันซึ่งในความเป็นจริงแล้วหากเป็นไปได้ควรเลือกชนิดของยาที่สอดคล้องกับลักษณะของอาการไอให้มากที่สุดเพื่อช่วยให้ใช้ยาได้ผลตรงตามประสิทธิภาพและหลีกเลี่ยงอาการไม่พึงประสงค์ที่อาจเกิดจากยาโดยไม่จำเป็นหากจะใช้ยามากกว่าหนึ่งกลุ่มร่วมกัน ควรเลือกยาที่ออกฤทธิ์คนละกลไกกัน เช่นใช้ยาขับเสมหะร่วมกับยาละลายเสมหะ หรือ ใช้ยากดอาการไอร่วมกับยาละลายเสมหะไม่ควรใช้ยากลุ่มเดียวกันซ้ำซ้อนกัน เพราะไม่ทำให้ประสิทธิภาพในการรักษามากขึ้น

 หากกล่าวถึงยาที่ทำให้เกิดอาการไอ ยาสองกลุ่มสำคัญที่ควรรู้จัก ได้แก่

ยาลดความดันโลหิตกลุ่มเอซีอีอินฮิบิเตอร์ (ACE inhibitors) ซึ่งใช้เป็นยารักษาโรคหัวใจวายและใช้ป้องกันความเสื่อมของไตในผู้ป่วยเบาหวานอีกด้วยยากลุ่มนี้มักทำให้เกิดอาการไอแห้งๆ ในผู้ป่วยร้อยละ 20ซึ่งโดยทั่วไปไม่จำเป็นต้องดูแลรักษาหากไอไม่มากและผู้ป่วยทนได้แต่หากไอมากจนทนไม่ได้อาจจำเป็นต้องเปลี่ยนไปใช้ยากลุ่มอื่นทดแทนผู้ป่วยที่ใช้ยาแล้วมีอาการไอไม่ควรหยุดยาเองเนื่องจากยามีความสำคัญต่อการควบคุมความรุนแรงของโรคที่ทำการรักษาอยู่ควรแจ้งแพทย์เพื่อทำการปรับเปลี่ยนยาที่เหมาะสมต่อไป

 ยารักษาโรคกระดูกพรุนกลุ่มบิสฟอสโฟเนต (Bisphosphonates) ซึ่งโดยความเป็นจริงแล้วยา กลุ่มนี้ไม่ได้มีผลทำให้เกิดอาการไอถ้าใช้ยาอย่างถูกต้องโดยรับประทานก่อนอาหารมื้อเช้าครึ่งถึงหนึ่งชั่วโมง (ขึ้นกับชนิดของตัวยา)หลังรับประทานยาห้ามเอนตัวลงนอนหรือทำกิจกรรมใดๆที่อาจจะทำให้เกิดการไหลย้อนของยาเข้าสู่หลอดอาหารเนื่องจากยากลุ่มนี้มีผลระคายเคืองหลอดอาหารโดยตรงหากไม่ปฏิบัติตามวิธีข้างต้นอาจทำให้หลอดอาหารโดนทำลาย เกิดอาการแสบหน้าอกไออย่างรุนแรงและไอเป็นเลือดได้

จะเห็นว่าการรักษาอาการไอที่เกิดจากตัวอย่างยาทั้งสองกลุ่มนี้ทำได้โดยหลีกเลี่ยงสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการไอด้วยการหยุดยาหรือปฏิบัติตัวให้ถูกต้องเมื่อจะต้องใช้ยาแตกต่างจากอาการไอที่เกิดจากอาการแพ้หรือการติดเชื้อในระบบทางเดินหายใจ ซึ่งอาจจำเป็นต้องได้รับยาแก้แพ้หรือยาฆ่าเชื้อร่วมด้วยเพื่อช่วยให้หายจากอาหารไอได้รวดเร็วมากยิ่งขึ้นแต่บางครั้งก็อาจมีความจำเป็นต้องใช้ยาแก้ไอด้วยเช่นกันซึ่งการจะเลือกชนิดและประเภทของยาแก้ไอได้อย่างถูกต้องนั้นจำเป็นแบ่งประเภทของอาการไอให้ได้ในเบื้องต้น ว่าเป็นอาการไอแบบมีเสมหะหรืออาการไอแห้งเนื่องจากหากใช้ยาไม่ถูกกับประเภทของอาการไอนอกจากยาจะช่วยบรรเทาอาการไอไม่ได้แล้ว อาจทำให้อาการไอรุนแรงมากขึ้นก็ได้

 ขอบคุณผู้ค้นคว้าและเรียบเรียง  อาจารย์ เภสัชกรธีรัตถ์ เหลืองมั่นคงภาควิชาเภสัชวิทยาคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

ที่มา   www.pharmacy.mahidol.ac.th/th/169/ยาแก้ไอ-มีกี่แบบ/

topicstock.pantip.com

อย่าลืมสอนลูกหลานใช้ผ้าปิดจมูกก่อนไอหรือจามทุกครั้งนะคะ