สบู่ดำ(Physic nut, Purgingnut, Barbadose nut) มีชื่อวิทยาศาสตร์ Jatropha curcas L. วงศ์ Euphorbiaceae เป็นพืชพื้นเมืองของอเมริกาใต้สบู่ดำเป็นไม้พุ่มขนาดกลาง สูง 2-7 ม. อายุยืน ทนแล้ง ปลูกง่ายสบู่ดำมีกรดไฮโดรไซยานิก (HCN)มีกลิ่นเหม็นเขียวสมัยก่อนปลูกเป็นรั้วป้องกันสัตว์ชาวโปรตุเกสนำสบู่ดำเข้ามาเมื่อปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาและรับซื้อเมล็ดสบู่ดำเพื่อนำไปบีบน้ำมันน้ำมันสบู่ดำใช้ทำสบู่ เป็นน้ำมันเชื้อเพลิงและน้ำมันหล่อลื่นประเทศเวเนซูเอล่าใช้เมล็ดสบู่ดำเบื่อปลา

ส่วนต่างๆของสบู่ดำมีสรรพคุณพื้นบ้าน ดังนี้

 ลำต้น          ใช้ต้มน้ำอาบแก้โรคผิวหนังพุพอง

 ใบ                 เมื่อขยี้ใบจะมีน้ำยางใส มีฤทธิ์ฆ่าเชื้อแบคทีเรียกลุ่ม Staphylococcus ฆ่าพยาธิยับยั้งการเจริญเติบโตของลาวายุง ทำน้ำหมักชีวภาพใช้กำจัดแมลงเมื่อเด็ดใบจะมีน้ำยางสีขาว (latex) มีฤทธิ์ระคายเคืองน้ำยาง latex ที่เจือจางมีคุณสมบัติช่วยให้แผลหายเร็วและทำให้เลือดหยุดในน้ำยางมีเอมไซม์โปรทีเอส (protease) ชื่อเคอร์เคน (curcain)

 ราก               มีฤทธิ์ต้านอักเสบ

เปลือกต้น   เป็นสีย้อม

เมล็ดสบู่ดำ  งานวิจัยในแอฟริกาและอเมริกาใต้เกี่ยวกับน้ำมันสบู่ดำเพื่อใช้เป็นน้ำมันเชื้อเพลิงหรือไบโอดีเซลเพื่อลด green house effect ที่เกิดจาก fossil diesel และเป็นน้ำมันที่ใช้ในเครื่องยนต์เกษตรกรรมได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลออสเตรียในปี ค.ศ. 1996 และรัฐบาลเยอรมันในปี ค.ศ.2003 สำหรับประเทศไทย ศูนย์เทคโนโลยีโลหะและวัสดุแห่งชาติ สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติได้สนับสนุนงานวิจัยสบู่ดำเพื่อใช้เป็นพืชพลังงานในปี 2006

เมล็ดสบู่ดำมีน้ำมัน30-48% ซึ่งเป็นกรดไขมัน 72.7% และสเตอรอล (sterol) เช่น campesterol, stigmasterol, ß-sitosterol น้ำมันสบู่ดำในอินเดียเรียกว่า Ratanjyot oil มีฤทธิ์เป็นยาถ่ายกลุ่มน้ำมันสบู่ดำแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่มี oleic acid เป็นองค์ประกอบหลัก ได้แก่สบู่ดำสายพันธุ์แอฟริกา และกลุ่มที่มี linoleic acid เป็นองค์ประกอบหลัก ได้แก่สบู่ดำสายพันธุ์อเมริกาใต้ สารพิษในเมล็ดสบู่ดำมี 2 กลุ่ม กลุ่มแรกคือ tetracyclic diterpenes กลุ่ม phorbol esters เช่น PMA (phorbal-12-myristate 13-acetate) มีฤทธิ์ระคายเคืองและเป็น carcinogen สารพิษกลุ่มที่ 2 คือ RIPs I (Ribosome inactivatingproteins) มีชื่อว่าเคอร์ซิน (curcin) ทำให้เกิดการคลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสียเป็นต้น แต่ไม่ปรากฏรายงานพิษที่ทำให้เสียชีวิต(อย่ากินเข้าไปเชียว)

น้ำมันสบู่ดำ ที่บีบเย็นจากเมล็ดโดยตรงด้วยเครื่องไฮดรอลิก มีสารพิษ phorbal esters 0.0231 mg/ml (คำนวณในรูป PMA) การกำจัดสารพิษกลุ่ม phorbol esters สามารถกระทำได้โดยต้องบีบน้ำมันจากเนื้อในเมล็ด(seed kernel) ส่วนสารในกลุ่ม RIPs I หรือ เคอร์ซิน จะถูกทำลายเมื่อนำเนื้อในเมล็ดไปอบที่80 องศาเซลเซียล C นาน 1 ชม. เช่นเดียวกับสาร PMA ที่ถูกทำลายที่ 80oC องศาเซลเซียล นาน 1 ชม.และเมื่อนำน้ำมันดังกล่าวมาทดสอบความระคายเคืองที่ผิว (skin) และที่เนื้อเยื่อใต้ชั้นผิวหนัง (subcutaneous tissues) ของหนูทดลอง พบว่าไม่ก่อให้เกิดความระคายเคือง ดังนั้น น้ำมันสบู่ดำที่ผ่านการกำจัดสารพิษสามารถนำไปใช้เป็นส่วนผสมของเครื่องสำอางและสบู่เป็นการเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑ์ เพราะน้ำมันสบู่ดำนอกจากจะมีกรดไขมันที่ให้ความชุ่มชื้นแก่ผิวแล้วยังมีคุณสมบัติไล่แมลงจะเห็นได้ว่า สบู่ดำจึงเป็นพืชพลังงานที่ช่วยลดปัญหาภาวะโลกร้อนและสามารถเพิ่มมูลค่าให้แก่ผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง

ขอบคุณข้อมูล  รองศาสตราจารย์ ดร.ภญ. วีณา จิรัจฉริยากูล ภาควิชาเภสัชวินิจฉัยคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดลwww.pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge /article/358/สบู่ดำ