คนเราเมื่อแรกเกิดล้วนพกพาความน่ารักติดตัวมาด้วย  ไม่ว่าหญิงว่าชาย  ต่างน่ารักน่าชังด้วยกันทั้งสิ้น  เพราะมีความบริสุทธิ์หมดจดไม่เสแสร้งแกล้งทำ  ไม่มีเล่ห์เหลี่ยมเจือปน  หิวก็ร้อง อิ่มก็หัวเราะ ความบริสุทธิ์เช่นนี้มีติดตัวมาตั้งแต่เกิดด้วยกัน  เขาจึงว่าอยู่ในระยะ ไร้เดียงสา

     แต่พอเติบโตขึ้น  ความไร้เดียงสาค่อยหายไป  เริ่มรู้เดียงสา  เริ่มแปรเปลี่ยนไปตามอารมณ์  อารมณ์เช่นว่า ได้แก่อารมณ์ชอบกับอารมณ์ชัง สะสมเข้าไว้เรื่อยๆ จิตก็พอกพูนด้วยอารมณ์เหล่านี้มากขึ้นเรื่อยๆ  สิ่งที่ตามมาก็คือ  การกระทำ การพูด  และการคิดที่เป็นไปตามอารมณ์  เกิดเป็นการทำ การพูด การคิดที่ดีและชั่วขึ้น จิตที่ได้รับการฝึกฝนจนควบคุมให้อยู่ในกรอบที่ดีได้  ก็จะทำ พูด คิดแต่สิ่งที่ดีเป็นสุจริต หากจิตขาดการฝึกฝนจนไม่อาจควบคุมได้ก็จะเลื่อนไหลไปตามอารมณ์ร้าย  ทำ พูด  คิดอะไรก็จะร้ายเป็นทุจริตไปด้วย

      จิตที่ควบคุมไม่ได้จะออกอาการในทางปรารถนารุนแรง  งุ่นง่านบ้างในทางปองร้าย  อาฆาต พยาบาทบ้างในทางลุ่มหลง  งมงาย  ไร้สาระบ้าง แล้วแต่อารมณ์ร้ายอย่างใดเข้ามาพัดพาความคิดไปตาม

.......................

       ผู้ที่คุมจิตไม่ได้  ย่อมจะร้ายอย่างไม่น่าเชื่อ  ทั้งที่มีฐานะ มียศศักดิ์  มีความรู้  หรือมีเกียรติสูง  พอคุมจิตไม่ได้  ก็ไม่คำนึงถึงพื้นเพที่มีที่เป็น  กลับไปทำสิ่งร้ายๆได้อย่างหน้าตาเฉย  เหมือนคนไร้สติ  ไร้จิตสำนึก เมื่อร้ายมากขึ้นก็เกิดความเคยชิน เมื่อเคยชินแล้วก็คิดว่าไม่เป็นไร

จึงเข้าทำนองว่า  เมื่อคุมจิตไม่ได้ก็ร้ายสุดลิ่ม

    คนที่ร้ายสุดลิ่ม  คือคนที่ยอมทำชั่วทำทุจริตซึ่งเป็นบาปกรรมร้ายแรงได้  ไม่ได้คำนึงถึงผลที่จะตามมา  ขอให้ได้ทำสิ่งที่ต้องการได้สำเร็จเป็นพอ  ใครจะเดือดร้อน  ใครจะเสียหาย หรือใครจะล้มตายอย่างไร ไม่คำนึงถึงทั้งสิ้น คนที่ร้ายสุดลิ่มเช่นนี้มีอยู่ในโลก มีอยู่ใกล้ตัวเรา  และมีอยู่ทั่วไป  อย่างไม่น่าเชื่อ  นับว่าเป็นอันตรายต่อคนเรามาก

     เพราะฉะนั้น  พระพุทธเจ้าจึงทรงสอนให้ฝึกฝนจิต  ให้ควบคุมจิต เพราะจิตที่ฝึกฝนดีแล้ว จิตที่ควบคุมดีแล้ว ย่อมนำความสุขมาให้  หมายความว่า หากต้องการความสุขในชีวิตก็จำต้องดูแลฝึกฝนจิตให้ดี  ควบคุมจิตให้ดี  อย่าให้คุมไม่ได้จนร้ายสุดลิ่ม.....

-----------------

ส่วนหนึ่งของพระธรรมเทศนา พรมหาโพธิวงศาจารย์

จากหนังสือ "อันเหลือเชื่อ"