ยาสีฟันที่เราใช้กันอยู่ทุกวันพวกเราเคยสงสัยหรือไม่ว่ายาสีฟันช่วยรักษาฟันได้อย่างไรและเราควรเลือกซื้อชนิดไหนที่เหมาะสมกับแต่ละคน

ปัจจุบันจะพบโฆษณายาสีฟันที่ใช้แล้วทำให้ฟันขาวทำให้ผู้บริโภคเข้าใจผิดว่ายาสีฟันเป็นยาวิเศษความจริงยาสีฟันไม่มีประสิทธิภาพทำให้ฟันขาวขึ้นจากธรรมชาติของแต่ละคนหากแต่กลไกการทำงานของยาสีฟันจะทำหน้าที่ขจัดคราบที่เกาะติดอยู่ทำให้เห็นเนื้อฟันที่ขาวโดยธรรมชาติให้ปรากฏขึ้นเท่านั้น เช่นเดียวกับน้ำยาล้างรถเมื่อเราล้างรถให้สะอาด ก็จะเห็นสีรถเป็นเงางามสดใส ยาสีฟันก็เช่นกันยาสีฟันในท้องตลาดมีหลากหลายยี่ห้อหลากหลายคุณภาพการแข่งขันทำให้ผู้ผลิตพยายามพัฒนาคุณภาพสินค้าให้ถูกใจผู้บริโภคโดยการเติมสารฟอกขาวในยาสีฟันเพื่อฟอกและกัดให้ฟันขาว สารฟอกขาวเหล่านี้หากใช้นานๆจะมีผลไปกัดกร่อนเนื้อฟันชั้นนอกออกจนหมดผลก็คือฟันจะเริ่มเหลืองและจะเสียวฟันต่ออุณหภูมิร้อนเย็น  

ยาสีฟันมีกลไกการทำงานอย่างไร?

ช่องปากเปรียบเสมือนสวนสัตว์เล็กๆส่วนตัวประกอบไปด้วยเชื้อจุลินทรีย์กว่า 500 ชนิดอยู่รวมกันซึ่งเป็นสิ่งตกค้างจากเศษอาหารที่เกาะอยู่ตามซอกฟันเชื้อจุลินทรีย์เจริญเติบโตได้จากเศษอาหารที่ตกค้างในปาก และหมักหมมจนก่อให้เกิดกรดและสารระเหยของซัลเฟอร์โมเลกุลกรดที่เกิดขึ้นจะกัดกร่อนเนื้อฟันให้ผุจนเป็นหลุมในขณะที่สารระเหยของซัลเฟอร์โมเลกุลจะระเหยออกจากช่องปากส่งกลิ่นเหม็นทุกครั้งที่เราพูดยาสีฟันจะทำงานร่วมกับแปรงสีฟัน ขัดและขจัดคราบและเศษอาหารตามซอกฟันออกทำให้ช่องปากและฟันสะอาด เป็นการต่อต้านการเจริญเติบโตของเชื้อจุลินทรีย์

ยาสีฟันโดยทั่วไปมีองค์ประกอบ ดังนี้

ผงขัดฟัน เช่น แคลเซี่ยมฟอสเฟท อลูมินาแคลเซี่ยมคาโบเนท และ แคลเซี่ยมซิลิกายาสีฟันที่ดีควรจะมีปริมาณและชนิดผงขัดฟันเหมาะสมและเพียงพอที่จะขัดคราบที่เกาะอยู่บนผิวฟันได้แต่ต้องไม่มากเกินไปหรือไม่ใช่ชนิดที่หยาบเกินไปเพราะจะไปทำลายเนื้อฟันทำให้เสียวฟันและฟันเหลือง

ยาสีฟันยังประกอบไปด้วยสารทำความสะอาดที่ทำให้เกิดฟองเวลาสีฟัน สารทำความสะอาดในยาสีฟันส่วนใหญ่คือโซเดี่ยมลอริ่วซัลเฟท

สารแต่งกลิ่นอื่นๆในปริมาณเข้มข้น และเนื่องจากลิ้นของคนเราสามารถรับรสได้มากมายดังนั้นยาสีฟันจึงต้องปรุงแต่งรสให้ออกหวานเล็กน้อยส่วนใหญ่มักนิยมใช้น้ำตาลสังเคราะห์ เช่น แซคคารินสารแต่งรสหวานก็นับเป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้ฟันผุได้ปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์แนะให้ผู้ผลิตหันมาใช้สารแต่งรสหวานจากธรรมชาติคือ ไซลิทอล(xylitol) ซึ่งปลอดภัยและไม่มีผลทำให้ฟันผุแต่ราคาจะแพงกว่าชนิดอื่นๆ

สารเพิ่มความชุ่มชื้นให้เนื้อยาสีฟัน เพื่อป้องกันไม่ให้เนื้อยาสีฟันแห้งหรือแข็งจนบีบไม่ออก

สารเพิ่มความข้นหนืด เพื่อให้เนื้อยาสีฟันถูกบีบออกเป็นแท่งจากหลอดได้ง่าย

สารสำคัญในยาสีฟันยังนิยมที่จะใส่‘ฟลูออไรด์’สารชนิดนี้เมื่อแทรกอยู่ในเนื้อฟัน จะช่วยต่อต้านกรดที่เกิดจากเชื้อจุลินทรีย์ป้องกันฟันผุอย่างได้ผล

ประเภทของยาสีฟัน และวิธีเลือกซื้อยาสีฟัน โดยทั่วไปยาสีฟันชนิดไหนก็น่าจะใช้ได้ทั้งนั้นถ้าประกอบไปด้วยฟลูออไรด์ซึ่งจะช่วยป้องกันฟันผุและช่วยให้ฟันแข็งแรง

แนะนำให้เลือกใช้ยาสีฟันที่ประกอบไปด้วยสารขัดฟันในปริมาณน้อย จะได้ไม่ทำให้ชั้นนอกของเนื้อฟันหรือ อีนาเมล(enamel) ถูกทำลายแม้ว่าสารขัดฟันจะช่วยให้ฟันสะอาดและขาว แต่ผลเสียคือทำให้ชั้นอีนาเมลสึกเนื้อฟันชั้นในคือเดนทิน (dentin) ซึ่งมีรูพรุนอุณหภูมิร้อนเย็นจากอาหารจะสามารถแทรกซึม และสัมผัสกับปลายเส้นประสาทผลคือจะเสียวฟันทุกครั้งที่รับประทานอาหารร้อนหรือเย็นจัด

ยาสีฟันชนิดเฉพาะบุคคล เช่น

ผู้ที่มีแผลในช่องปากบ่อยๆอาจเกิดจากสารทำความสะอาดหรือสารก่อฟองในยาสีฟันคือ โซเดี่ยมลอริ่วซัลเฟท (Sodiumlauryl sulphate) ควรหันไปซื้อชนิดอื่นที่ปราศจากสารดังกล่าวแทนซึ่งมักจะระบุที่ข้างหลอดหรือกล่องบรรจุว่า ปลอดภัยสำหรับอีนาเมล หรือ

ยาสีฟันช่วยให้ฟันขาวคุณสมบัติของยาสีฟันจะขจัดคราบที่ติดแน่นที่ผิวฟัน เช่น คราบบุหรี่ กาแฟทำให้ฟันสะอาดและความขาวของเนื้อฟันปรากฏ แต่ไม่ได้มีผลฟอกฟันให้ขาว

ยาสีฟันแก้เสียวฟัน สำหรับผู้ที่เสียวฟันควรเลือกใช้ยาสีฟันชนิดที่ป้องกันการเสียวฟันซึ่งเนื้อยาสีฟันจะลดปริมาณสารขัดฟันและมีองค์ประกอบของสารโปรตัสเซี่ยมไนเตรทซึ่งจะช่วยลดอาการเสียวฟันได้บ้าง แต่หากไม่ได้ผลอาจต้องเปลี่ยนไปใช้ยาสีฟันที่มีองค์ประกอบของสารฟลูออไรด์สูงฟลูออไรด์จะไปอุดรูพรุนของเนื้อฟัน ทำให้ปลายเส้นประสาทไม่สัมผัสกับความร้อนเย็นของอาหาร

ยาสีฟันสำหรับผู้ที่เป็นโรคเหงือกอักเสบการเจริญเติบโตของแบคทีเรียในช่องปากนอกจากทำให้ฟันผุแล้วสารพิษหรือทอกซินที่ปลดปล่อยจากแบคทีเรียจะไปทำลายเนื้อเยื่อของเหงือกทำให้เลือดออกและอักเสบ ยาสีฟันที่มีองค์ประกอบของสารแต่งรสที่เป็นน้ำตาลหรือน้ำตาลเทียมก็มีผลทำให้สภาวะช่องปากเป็นกรดและส่งเสริมการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ยาสีฟันชนิดที่เหมาะสำหรับผู้ที่เป็นโรคเหงือกอักเสบจะมีสาร ‘ไซลิทอล’เป็นองค์ประกอบ ไซลิทอลเป็นสารสกัดจากธรรมชาติไม่เกิดการหมักหมมและไม่ถูกสลายให้เป็นกรดโดยเชื้อจุลินทรีย์ในปากจะช่วยให้เกิดความสมดุลของความเป็นกรดกับด่างในช่องปากได้ดีและสภาวะที่ไม่เป็นกรดจะต้านการเจริญเติบโตของแบคทีเรียในช่องปากได้ดีดังนั้นยาสีฟันที่มีไซลิทองเป็นองค์ประกอบในปริมาณสูงจะช่วยลดอาการเหงือกอักเสบได้

ยาสีฟันสำหรับเด็ก เช่นเดียวกับผู้ใหญ่ ยาสีฟันที่ดีสำหรับเด็กจะมีองค์ประกอบที่ปราศจากน้ำตาลเพื่อป้องกันฟันผุและต้องผสมสารฟลูออไรด์ รวมทั้งสารขัดฟันเช่นเดียวกับยาสีฟันของผู้ใหญ่อย่างไรก็ตามเนื่องจากเด็กเล็กมีโอกาสที่จะกลืนยาสีฟันเข้าไประหว่างการสีฟันสมาคมฑันตแพทย์ศาสตร์ จึงแนะนำให้ผู้ปกครองหลีกเลี่ยงการใช้ยาสีฟันในทารกและเด็กเล็กอายุต่ำกว่า18 เดือนและแนะนำให้ใช้ยาสีฟันที่มีส่วนผสมของฟลูออไรด์ในปริมาณต่ำๆสำหรับเด็กอายุระหว่าง18 เดือน ถึง 6ปีเพื่อป้องกันการสะสมของสารฟลูออไรด์มากเกินไปในเนื้อฟันทำให้เกิดโรคฟันตกกระ (fluorosis)โรคฟันตกกระนี้มีสาเหตุมาจากการที่ผู้ป่วยได้รับปริมาณฟลูออไรด์มากกว่าปกติในช่วง พัฒนาฟัน (toothdevelopment) ทำให้เกิดความผิดปกติในการสะสมแร่ธาตุในตัวฟัน และแสดงลักษณะทางคลินิก คือมีแถบหรือจุดสีขาวสีเหลืองเข้ม หรือสีน้ำตาลเข้ม

ยาสีฟันสำหรับขจัดคราบหินปูน การสะสมของคราบหินปูน สามารถนำไปสู่โรคเหงือกอักเสบได้แม้ว่าการขัดสีฟันทุกเช้าเย็นจะช่วยขจัดคราบหินปูนได้ แต่ฑันตแพทย์ จะช่วยทำหน้าที่ขัดออกได้ดีกว่าอย่างน้อยปีละ 1 ครั้งยาสีฟันเกือบทุกชนิดมีองค์ประกอบของสารขจัดคราบหินปูนอยู่แล้ว

หลักการดูแลสุขภาพช่องปากที่ดี

ควรพิจารณาเลือกยาสีฟัน ที่มีองค์ประกอบของฟลูออไรด์เพื่อป้องกันฟันผุ

ควรเลือกใช้แปรงสีฟันที่มีขนแปรงนุ่มจะได้ไม่ทำลายเนื้อฟันชั้นนอกระหว่างการแปรงฟันและควรแปรงฟันอย่างสม่ำเสมออย่างน้อยวันละ 2ครั้งเช้าและเย็น

ใช้ไหมขัดฟันร่วมด้วย ช่วยขจัดเศษอาหารตามซอกฟัน

หลีกเลี่ยงอาหารชนิดที่มีความหวานมากเกินไปและอาหารจำพวกแป้ง ทั้งน้ำตาลและแป้ง เป็นอาหารเลี้ยงเชื้อจุลินทรีย์อย่างดี ทำให้เชื้อจุลินทรีย์ในช่องปากเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว

 ขอบคุณผู้ค้นคว้าเรียบเรียง  รองศาสตราจารย์ ดร.ภญ. พิมลพรรณ พิทยานุกุล ภาควิชาเภสัชกรรม คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล 

ที่มา  http://www.pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/344/การดูแลช่องปากและความรู้เรื่องยาสีฟัน/

เอกสารอ้างอิง http://www.webmd.com/oral-health/guide/weighing-your-toothpaste-options?

https://www.choice.com.au/health-and-body/dentists-and-dental-care/dental-products/articles/toothpaste-whats-the-difference

ฟาริดา เพียงสุขและสาวิตรี วะสีนนท์ การยึดติดในฟันตกกระ AdhesiveStrategies of Bonding to Fluorosed Teethเชียงใหม่ ทันตสาร 2557; 35(2) : 13-23